Imbabazi – De Vergeving

Wellicht is Rwanda een van de meest bijzondere landen om de kerstdagen door te brengen. In het land, dat precies 25 jaar geleden een genocide doormaakte, leven de bevolkingsgroepen weer vredig naast elkaar. Een voorbeeld voor de wereld in het uitdragen van een kerstboodschap. Wat die boodschap precies inhoudt, wordt wellicht duidelijk na een bezoek aan het Kigali Genocide Memorial. De reclames op weg naar de hoofdstad geven al een inkijkje. Op de achterkant van vrachtwagens lezen we de tekst ‘Forgive them Father’. In Tanzania was dat nog ‘In God we trust’. Zelfs Coca-Cola heeft een land specifiek billboard met daarop het kenmerkende Colaflesje en de slogan ‘What we share is stronger’.

Nostalgie
Kerst krijgt voor ons meer betekenis tijdens de lange reis in het buitenland. ‘Heimwee naar huis’ komt niet voor in ons uitgebreide gevoelspallet. In Afrika maken de kerstliederen en het aanschouwen van de kerstbomen wél iets anders bij me los. Nostalgie naar de sfeer en dierbaren in Nederland. Gretig bekijk ik de foto’s van versierde bomen van vriendinnen, die ze delen op Whats-app. Al vanaf de entree in Zambia is volop kerstversiering te zien en bijbehorende muziek te horen. We verblijven de komende feestdagen in een fijn hotel in de hoofdstad Kigali. Een kerstboom in vol ornaat verwelkomt ons in de hal.

Kerstavond
We zijn zeer benieuwd hoe Rwandezen kerst vieren. We knopen gespreken aan om daarna door te vragen naar de kerstgewoontes. Men viert kerst in huiselijke kring met familie en vrienden. Cadeaus geven is gebruikelijk. Geen speciale gerechten met de kerst, zoals kalkoen of kerstbrood.
Na maanden campingdiners, valt ons oog op een Belgisch/Frans restaurant. Heerlijke bourgondische gerechten op de menukaart. Dat wordt een mooie kerstavond. Helaas zijn ze deze week gesloten. Hoewel we doorgaans niet in hotels eten, overtuigt de menukaart van het restaurant op de 1ste verdieping, zodat we besluiten een uitzondering te maken. In de grote zaal zijn we de enige gasten. We vinden het sneu voor de kok en de kelner. En eigenlijk ook voor onszelf. Gelukkig krijgen we via Whats-app een foto van onze vrienden Frank en Esther. Ze dineren met hun dochters in ons lievelingsrestaurant in Haarlem. We wisselen live het menu en de smaakervaringen uit. Toch iets minder verloren in de grote ruimte vanavond.

De genocide van Tutsi’s
Hoe heeft het zo ver kunnen komen dat meer dan een half miljoen mensen het leven verliezen in een genocide? Daar willen we meer van weten en zoeken op Wikipedia. De online site geeft een goed overzicht, inclusief verantwoording van de informatie: het ontstaan van de genocide, de volkerenmoord, de rol van de internationale gemeenschap en de gevolgen. Het leest als een samenvatting. Ik kan de site zeer aanbevelen. In deze blog sta ik stil bij wat ons heeft geraakt.

Kigali Genocide Memorial
Het centrum ontvangt haar bezoekers met een film waarin overlevenden hun gruwelijk verhaal vertellen. Op het complex kunnen ze dichtbij hun dierbaren zijn en hen herdenken. Totaal 250.000 doden zijn hier begraven. De verhalen maken heel veel indruk. Buren en familieleden die elkaar doden. Met een brok in mijn keel verlaat ik, evenals de andere bezoekers, de zaal. De vraag ‘Waar was ik in 1994, zowel letterlijk als figuurlijk?’, draag ik met me mee. De holocaust was voor mijn tijd. Maar deze genocide heeft zich zo recent nog voltrokken. Hoe is dat mogelijk?

Rassenscheiding
Het museum pakt de draad van de prille oorsprong van de volkerenmoord op bij de komst van de Belgische kolonisten. Daarvoor was het ook niet alleen vrede wat de klok sloeg, wordt expliciet vermeld. De pioniers met een antropologische achtergrond, waren geïnteresseerd in het duiden van de verschillen tussen de bevolkingsgroepen. Bij de invoer van identiteitsbewijzen in 1932 werd ook het ras vastgelegd. Vee bezit gold als een van de criteria. Gezinnen met meer dan 10 koeien werden Tutsi. Tussen de 1 en 10 koeien werd Hutu genoteerd. Zonder koe werd men Twa. Kort door de bocht; het aantal koeien van de familie in 1932 bepaalt of men in 1994 werd vermoord of werd aangezet tot moord. Onvoorstelbaar bizar.

Volkerenmoord
Vele gebeurtenissen veroorzaken in de jaren daarna een puinhoop van de ene misère bovenop de andere. Telkens een stap verder in de verkeerde richting van rassenhaat.
Een mediapropaganda werd opgezet om meer haat te zaaien als opmaat naar de moorden. Een onderzoek van de Harvard Universiteit heeft aangetoond dat in gebieden waar het radio-ontvangst het beste was, de meeste moorden werden gepleegd. Brandbrieven over een aanstaande genocide werden door de VN niet opgepakt. De volkenmoord voltrok zich in drie maanden tijd. Gruwelijk.
Hoopgevend zijn de mooie verhalen over mensen die Tuti’s hebben gered. Gelukkig zijn deze helden van alle tijden.

Tuin
Het terrein rondom het complex herdenkt door een symbolieke aanleg van tuinen, de verschillende aspecten van de genocide en het voorkomen daarvan. Eén tuin heeft rondom een ster vier stenen banken, elk bedoeld voor één persoon, zodat men bewust wordt van een eigen verantwoordelijkheid.

Vergeving
Hoe kan men na deze ijzingwekkende gebeurtenissen weer vreedzaam samenleven? De tentoonstelling en de verhalen van overlevenden geven inkijk in de Imbabazi (De Vergeving). Strafvervolging door het Rwanda-tribunaal van sleutelfiguren in de genocide, kreeg hoge prioriteit. Evenals berechten van moordenaars. Het bekennen van hun gruweldaden. En het vragen van vergeving aan de familieleden. Dat maakte dat de Tuti’s erkenning krijgen wat hen is aangedaan en zij de moordenaars kunnen vergeven. Sleutelwoorden in de kerstboodschap van Rwanda zijn, volgens mij, verantwoordelijkheid nemen en vergeving schenken.

Kigali
Naast het Genocide Memorial is de hoofdstad niet doorspekt met bezienswaardigheden. We hebben dan ook geen specifieke plannen voor de kerstdagen. Relaxen en lezen zijn de voornaamste activiteiten. Met een kerstdiner als hoogtepunt. We lopen eerste kerstdag in de schemering naar een goed aangeschreven Duits restaurant. Daar staan we voor een dichte poort. Het idee van een kerstdiner laten we los. Een Belgische frietenbakker is ook prima. Maar die heeft donkere ramen. De Rwandezen vieren kerst écht in huiselijke kring. In een regenbui gaan we terug naar ons hotel. Net nadat we bier hebben besteld op het dakterras en de menukaart bestuderen, barst het onweer in alle hevigheid los. De dakdoeken laten binnen een minuut water door en een regenpijp eindigt op de mooie houtenvloer. We schuilen met de andere gasten in de ruimte bij de liften. Wachtend totdat de bui voorbij is. Als deze hoop vervlogen is, nestelen we ons in de hal op de begane grond. En bestellen eten van de ‘Room Service Kaart’. Zo’n variant van kerstdiner hebben we nog niet eerder meegemaakt. We zitten deze avond tussen de andere gevluchte Rwandese hotelgasten, gelukkig nu alleen voor het regenwater.